طره (torreh.net) | فریبرز نورپناه | پیریزی شرکت سهامی فرش ایران از آن هنگام بود که پهلوی اول از شرکتهای خارجی فعال در تولید و تجارت فرش دستباف ایران خلع ید کرد و همۀ وظایف آنها را در قالب این شرکت برعهدۀ دولت نهاد.
برچسب ها
آموزش عالی فرش - آموزش فرش - شرکت سهامی فرش - شماره 9 - فریبرز نورپناه - کاردانی فرشطره (torreh.net) | فریبرز نورپناه | پیریزی شرکت سهامی فرش ایران از آن هنگام بود که پهلوی اول از شرکتهای خارجی فعال در تولید و تجارت فرش دستباف ایران خلع ید کرد و همۀ وظایف آنها را در قالب این شرکت برعهدۀ دولت نهاد.
شرکت سهامی فرش ایران بهعنوان تنها شرکت دولتی فعال در زمینۀ تولید، عرضه، و تجارت داخلی و خارجی فرش ایران شعبههای مختلفی با توجه به گوناگونی و تعدد مناطق تولید در سراسر کشور برپا داشت و برای چند دهه به فعالیت پرداخت.
در اواخر دهۀ ۶۰، فضای کسبوکار و تولید و تجارت فرش دستباف با وجود وضع جنگیِ حاکم بر کشور بهعلت رشد چشمگیر تقاضا از سوی خریداران خارجی بسیار پویا و درآمدزا بود بهنحوی که صادرات فرش دستباف همواره در آن زمان جایگاهی ویژه در صادرات کالاهای غیر نفتی داشت و از محل صدور آن ارزی چشمگیر به اقتصاد کشور تزریق میشد.
از سوی دیگر، روند تحولات علمی کشور و نگاه ویژۀ متولیان آموزشهای دانشگاهی به توسعه و گسترش روزافزون رشتههای دانشگاهی موجب شده بود که بسیاری از حرفهها و فنون که تا آن زمان جایگاهی در دانشگاه نداشتند صاحب رشتههای مرتبط و آموزشهای دانشگاهی شوند. آموزش فرش دستباف تا پایان دهۀ ۶۰ بهشیوهای سنتی و مبتنی بر انتقال تجربهها و یافتهها بهشکل سینه به سینه و استاد و شاگردی بود و همۀ فرآیندهای تولید و تجارت آن بهاستثنای بخش تهیه و تأمین مواد اولیه به شیوۀ سنتی ادامه داشت.
شرکت سهامی فرش ایران با توجه به قدمت طولانی خود نیاز به تجدید ساختار بهویژه در بخش نیروهای شاغل خود را فهمیده بود. با توجه به اینکه رشتۀ دانشگاهی فرش دستباف تا آن زمان وجود نداشت، برای نخستینبار شرکت سهامی فرش ایران دورۀ آموزش رشتۀ فرش دستباف در مقطع کاردانی را با همکاری مجتمع دانشگاهی هنر (دانشگاه هنر) اجرا کرد.
بر اساس مجوز شمارۀ ۳۹۳۲/۴۲ به تاریخ ۲۳/۱۱/۱۳۶۷ که از سوی سازمان امور اداری و استخدامی وقت کشور صادر شد، شرکت سهامی فرش ایران اجازه یافت برای جذب و استخدام نیرو در رشتههای شغلیِ کارشناس و تکنیسین (امور طراحی، تولید، بهرهوری، و بازرس فنی) اقدام کند. دورۀ یادشده با توجه به مقطع کاردانی در چهار ترم در سرفصلهای زیر طراحی شد:
ترم اول: طراحی پایۀ ۱، مبانی هنرهای تجسمی ۱، هندسۀ نقوش ۱، ریاضیات پایه، شیمیکاربردی، اصول حسابداری، تاریخ فرش، و دروس عمومی مشترک؛
ترم دوم: طراحی پایۀ ۲، مبانی هنرهای تجسمی ۲، هندسۀ نقوش ۲، اصول حسابرسی، شناخت مواد ۱، شناخت رنگ ۱، و دروس عمومی مشترک؛
ترم سوم: بافت ۱، طراحی سنتی ۱، رنگرزی سنتی، شناخت رنگ ۲، مدیریت تولید صنعتی، ارزیابی فرش ۱، و دروس عمومی مشترک؛
ترم چهارم: بافت ۲، طراحی سنتی ۲، شناخت مواد و ابزار، مرمت و نگهداری فرش، بازاریابی فرش، ارزیابی فرش ۲، بازرسی فنی، امور اداری شرکتهای تجاری ـ تولیدی، و دروس عمومی مشترک.
برگ برنده: تجربهاندوزی در کنار دانشجویی
نکتۀ تأملانگیز آن بود که شرکت سهامی فرش ایران بر اساس ساختار خود دورۀ مذکور را بر مبنای واحد تخصصی برای آموزش عملی و بهکارگماردن نیروهای تربیتشده طراحی کرده بود.
بخش طراحی و رنگآمیزی فعال در تهران و برخی شعبههای شرکت، کارخانههای تأمین مواد اولیۀ کرج که از ابتدا تا انتهای همۀ مراحل تهیه و تولید و عرضۀ مواد اولیۀ فرش دستباف (پشمشویی، ریسندگی، و رنگرزی) را انجام میداد، و شعبههای فعال در بخش تولید فرش دستباف در همۀ نقاط فرشبافی ایران ازجمله امکانات توجهبرانگیز بود.
دانشجویان آن دوره در تعطیلات میانترم به تشخیص شرکت سهامی فرش ایران در واحدهای آن شرکت به کارآموزی و تلفیق آموختههای دانشگاهی با فضای واقعی و ملموس کسبوکار اقدام میکردند.
این ویژگی برجسته و متمایز از شاخصترین نقاط قوت دوره بود که ظاهراً هیچگاه در دیگر آموزشهای دانشگاهی فرش تکرار نشد. متأسفانه امروزه بسیاری از رشتههای دانشگاهی صرفاً به بیان مباحث تئوریک میپردازند و به سنجش آموختهها اهمیتی نمیدهند.
با نگاهی به سرفصلهای دوره میتوان فهمید که شرکت سهامی فرش ایران قصد داشت نسبت به آموزش و تربیت سه دسته از نیروهای متخصص اقدام کند: طراح و نقاش، کارشناس تولید و بهرهوری، و بازرس فنی. دروس عرضهشده بیشتر بر مبنای سرفصلهای رشتۀ صنایع دستی بنا نهاده شده بودند؛ اما لحاظکردن دروسی مانند اصول حسابداری و حسابرسی، مدیریت صنعتی، بافت، رنگرزی سنتی، ارزیابی فرش، مرمت و نگهداری فرش، و بازاریابی فرش نشان از آن دارد که شرکت قصد داشت تا هر چه بیشتر دوره را با نیازهای واقعی خود در فضای تولید و تجارت فرش دستباف هماهنگ سازد.
هر چند که دورۀ کاردانی یادشده در این نوشتار به لحاظ منابع علمی در همۀ بخشها بهویژه در حوزۀ بازاریابی و بازارشناسی، تجارت، ترجمۀ منابع لاتین، و مباحثی مانند رنگرزی با کاستیهای روبرو بود اما امروزه هنوز بسیاری از این کمبودها همچنان بهقوت خود پابرجاست و لزوم توجه جدی و تلاشی ملی برای اعتلای فرش دستباف کشور را میطلبد.
پینوشت: این جستار در نهمین شماره طره منتشر شده است.
پایان پیام (torreh.net)