پروژه جوشقان از ۲۳ آذر تا ۴ دی ماه سال ۱۳۹۶ در تهران در عمارت روبه‌رو به نمایش درآمد. کارگردان این پروژه نوید معمار کرمانی است. او در این پروژه از رقص معاصر برای احیای فرهنگ بافت جوشقان استفاده کرده است. در واقع رقصنده خود فرش و بافنده فرش است. به این بهانه طره با نوید معمار کرمانی گفت‌وگو کرده است.
| TORREH.net | گفت‌وگو با نوید معمار کرمانی؛ کارگردان پروژه «جوشقان»
«جوشقان» پروژه‌ای درباره فرش جوشقان به کارگردانی نوید معمار کرمانی است که از ۲۳ آذر تا ۴ دی ماه سال ۱۳۹۶ در تهران در عمارت روبه‌رو به نمایش درآمد. او در این پروژه از رقص معاصر برای احیای فرهنگ بافت جوشقان استفاده کرده است. در واقع رقصنده خود فرش و بافنده فرش است. به این بهانه طره با نوید معمار کرمانی گفت‌وگو کرده است.
مجتبی معینیان
نوید معمار کرمانی (کاشان-۱۳۷۶) دانشجوی کارشناسی رشتۀ نمایش، بازیگری و کارگردانی در دانشگاه تهران است. نمایش «کلاغ‌ها و آدم‌ها» در خانۀ هنرمندان در سال ۱۳۹۱ و نمایش «آقامحمدخان» در جشنوارۀ تئاتر دانشگاهی ایران در سال ۱۳۹۵ از جمله اجراهای او هستند. آخرین نمایش او پروژۀ «جوشقان» است.
«جوشقان» شهری در نزدیکی کاشان است. در این شهر قالی‌هایی بافته می‌ِشود که از تخیل شخص بافنده سرچشمه می‌گیرد. طرح اصلی این قالی‌ها را «جنگلی» می‌نامند. «جنگلی» از تکرار نقش‌های گیاهی لوزی شکل با طرح‌هایی متفاوت به هارمونی‌ای در سطح قالی می‌رسد. این هارمونی تصویری از جنگلی را می‌سازد که برگرفته از ناخودآگاه هر فرد است. این قالی مبتنی بر عنصر تخیل و بدون نقشه بافته می‌شود. در قالی جوشقان رنگ قرمز طبیعی بسیار خوب به عمل می‌آید. جالب است که در قالی‌های این منطقه فقط از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شود. در واقع مردمان «جوشقان» استفاده از رنگ‌های مصنوعی را نفرین شده می‌دانند. این اثر شاخصه‌های حرکت و مفاهیم موجود در فرش را استخراج کرده است و آن را در قالب یک آیین به اجرا درمی‌آورد.
همچنین در بیانیۀ «جوشقان» آمده است: جوشقان رویدادی مستند فرهنگی است. حرکت‌ها در میان تخیل گسترده هر بافنده شکل می‌گیرند، در میان تاروپود گره می‌خورند، به دست هارمونی سپرده می‌شوند و محو خواهند شد. «جوشقان» حفظ و یادآوری فرهنگ، سنت و تأثیرگذاری بافنده‌هایی است که در «جوشقان» میان حرکت دستانشان هر بار خیالی عظیم را خلق می‌کنند. «جوشقان» حرکت آیینی است. آیینی که می‌تواند در گالری، موزه و حتی خیابان یا هر مکان دیگری به اجرا درآید؛ اما همچنان نشان دهد که سرچشمه‌اش احساسات مردم خیال آشنای شهر «جوشقان» است. «جوشقان» بر طرحی به نام «جنگلی» مبتنی است. هر کس می‌تواند برای خود «جنگلی» بسازد. میان هارمونی تکرار حرکت‌های برگرفته از گل‌وبوته و بید مجنون. هر کس جنگل خود را خواهد داشت، حتی مردمانی از جنس کویر که جنگل ندیده‌اند. حرکت‌ها از درون هر انسان نشئت می‌گیرد و هر گونه حرکت مصنوع نفرین شده است. هر کس می‌تواند «جوشقان» را برقصد و برای خود جنگلی مستقل بسازد؛ اما این امر مستلزم باوری عمیق به ریشه‌های تخیل مردم جوشقان، شرایط زندگی آنان و اندیشۀ مهم قالی جوشقان است. حضور در «جوشقان» حضور در آیینی است که یاد یک فرهنگ را زنده نگه می‌دارد.
طره: ایدۀ کارتان از کجا آمد؟
من فرش‌های جوشقان را در خانۀ پدربزرگم دیده بودم. برایم سؤال بود که چرا نقشه، رنگ و مینی‌مال بودن فرش‌های جوشقان در دیگر فرش‌ها دیده نمی‌شود. کم‌کم فرش جوشقان دغدغه‌ام شد و درباره‌اش جست‌وجو کردم. ویژگی‌های فرش جوشقان ازجمله مینی‌مال بودن و بافته شدنش از دوران صفوی تاکنون برایم خیلی جذاب بود. همچنین نقوش کتاب «تاریخ، فرهنگ و هنر جوشقان قالی» نوشتۀ رحمت‌الله زرگری را دیدم. در واقع بافنده‌های این نقوش هنرمندانی هستند که این طرح‌ها را ذهنی می‌بافند. کسانی که شاید جنگل را از نزدیک ندیده‌اند و سال‌ها در کویر زندگی کرده‌اند، جنگل را در طرح جنگلی خلق می‌کنند. این مسئله به تخیل و باور مردم جوشقان برمی‌گردد.
هدفم فقط تولید یک اثر نبود؛ بلکه «جوشقان» پروژۀ ده ساله است یعنی قرار نیست با یک رقصنده تمام شود. قرار است که این پروژه ادامه پیدا کند و کارگاه‌های آموزشی‌ای گذاشته شود. همچنین ۶۰ اجرا را به نمایش بگذاریم و ثبت کنیم. کل زمان نمایش از ۳۰ تا ۴۰ دقیقه است. سپس از مجموع این اجراها کتابی به نام «جوشقان» چاپ خواهد شد و به آیین «جوشقان» تبدیل می‌شود. حرکات انجام شده در این آیین باید نوشته شود تا ما هر سال اجرایش کنیم. همچنین گروه‌های مختلف دیگری از دنیا با «جوشقان» آشنا شوند و فستیوالی برگزار شود. «جوشقان» پروژۀ فرهنگی است که زمان آن را تبدیل به آیین ماندگار می‌کند.
طره: «جوشقان» پرفورمنس است یا نمایش؟
از یک‌سو پرفورمنس واژه‌ای است به معنی اجرا و به همه چیز می‌توانیم پرفورمنس بگوییم. از سوی دیگر «جوشقان» به معنی پرفورمنسی محسوب نمی‌شود که در دورانی از تاریخ شکل گرفته و کاملاً بسته به موقعیت زمانی، اجتماعی و فرهنگی است. به نظر من «جوشقان» بیشتر به شکل پروژۀ فرهنگی است که در آن از رقص معاصر برای احیای فرهنگ بافت جوشقان استفاده می‌شود. در حرکت‌های کریوگرافمان سعی بر این بوده است که رقصنده خود فرش و بافنده فرش باشد. همچنین رنج بافنده و باور به تخیل و بداهه‌پردازی‌ها باید در این حرکت‌ها حس شود.
یکی از مشکلات اساسی ما این بود که جوشقان و منطقۀ کاشان اصلاً موسیقی ندارد. تصمیم نداشتم همه چیز سنتی باشد. بنابراین از موسیقی مدرن‌تر استفاده کردم. می‌خواستم برخوردی داشته باشم بین اثری که حاصل ذهنیت مردم دوران صفوی است و ساختار مشخصی دارد و فضاسازی مدرنی که با موسیقی در فضا اتفاق می‌افتد. این دو بر هم می‌نشینند. این اثر مرتبط با فضا است. من خیلی دوست دارم در فضاهایی اجرا کنم که نور متفاوتی داشته باشد مثلاً خانه طباطبایی‌های کاشان یکی از مکان‌هایی است که پنجره‌های رنگی نورگیر دارد. وقتی آفتاب می‌تابد انعکاسی روی زمین دیده می‌شود. اگر فرش زیر آن نور باشد و رقصنده برقصد، فضایی دیگر دارد تا گالری یا نور طبیعی. شاید برویم در محوطۀ جوشقان و فقط با نور لامپ اجرا کنیم یا در همان صحرای جوشقان. ما سعی می‌کنیم خودمان را با مکان سازگار کنیم نه مکان را با خودمان.
طره: رنگ قالی جوشقان چه تأثیری بر اثرتان داشت؟
خیلی دوست داشتم که از رنگ قرمز قالی جوشقان در لباس رقصنده استفاده کنم. قرار بود اگر لباس رقصنده رنگی باشد حتما رنگ طبیعی باشد. همه می‌دانیم که رنگ طبیعی در لباس را باید بارها آزمایش کرد تا به نتیجه رسید. ما چنین بودجه و زمانی نداشتیم.
طره: از طرف هنرمندان هنرهای نمایشی چه بازخوردهایی داشتید؟
محسن حسینی (رقصنده)، گلاب آدینه، رؤیا نونهالی و شیرین بینا هم ایده و هم فضا را دوست داشتند.
«جوشقان» با کارگردانی نوید معمار؛ کریوگرافی و اجرای الهه مونسی؛ علی داوودی، کارگردان فنی؛ کیان حسین، طراح صدا؛ آناهیتا و آیدا متین، طراح لباس؛ امیر مقتدا، طراح گرافیک؛ رامین رحیمی، طراح تیزر؛ مرجان بیات، عکاس و به تهیه‌کنندگی گروه تئاتر آماتا اجرا شده است.
| TORREH.net |پایان پیام
طره دوماهنامه اطلاع رسانی آموزشی و تحلیلی فرش دستباف ایران©