فضل‌الله حشمتی رضوی نویسنده و پژوهشگر فرش است. از او تاکنون کتابهای تاریخ فرش، از فرش تا عرش، فرش ایران، فرش‌نامۀ ایران و مدیریت هنروصنعت فرش ایران و... چاپ شده است. در بیست‌وششمین نمایشگاه فرش دستباف ایران نیز از آخرین کتابش با نام «مبانی و روش‌های تحقیق در فرش دستباف ایران» رونمایی شد.
برچسب ها
روش تحقیق - فرش - فرش دستباف - ویژه
| TORREH.net | گفت‌وگو با «فضل‌الله حشمتى رضوى» به بهانه انتشار کتاب «مبانى و روش‌هاى تحقیق در فرش دستباف ایران»
فضل‌الله حشمتی رضوی نویسنده و پژوهشگر فرش است. از او تاکنون کتابهای تاریخ فرش، از فرش تا عرش، فرش ایران، فرش‌نامۀ ایران و مدیریت هنروصنعت فرش ایران و… چاپ شده است. در بیست‌وششمین نمایشگاه فرش دستباف ایران نیز از آخرین کتابش با نام «مبانی و روش‌های تحقیق در فرش دستباف ایران» رونمایی شد. به این بهانه طره با حشمتی رضوی گفت‌وگو کرده است.
طره: هدف شما از تألیف کتاب «مبانی و روش‌های تحقیق در فرش دستباف ایران» چه بود؟
شما به خوبی اطلاع دارید که یکی از بزرگ‌ترین مشکلات نظام آموزشی گروه فرش فقدان کتابهای مناسب درسی برای دانشجویان دوره‌های کاردانی، کارشناسی و کارشناسی‌ارشد است. از طرفی ما با روزمرگی در امور هنری و فرهنگی به ویژه در امور هنرهای صناعی مواجه‌ایم. این مشکلات اثرات مخرب خود را برای برهم‌زدن فضای مناسب تولید فرش و بهره‌وری به وجود آورده است. از طرفی نبود زایش اندیشۀ تحقیق و نادیده گرفتن همبستگی ارگانیک بین «تولید» و «پژوهش» در هنر-صنعت فرش ایران را با ضعف شدید مواجه کرده است.
بنابراین کتابی در گسترۀ مبانی تحقیق و روش‌های مناسب آن برای فرش دستباف ایران را مطابق برنامۀ دورۀ کارشناسی‌ارشد تدوین کرده‌ام. در واقع برنامه‌های گروه فرش در دورۀ کاردانی منحصراً اجرایی و مطالعاتی است و در دورۀ کارشناسی فقط درس مقدمات تحقیق منظور شده است. ولی خوشبختانه در چند سال اخیر با به تصویب رسیدن دورۀ کارشناسی‌ارشد گروه فرش توجه خاصی به پژوهشگری و تحقیق در زمینۀ فرش و هنرهای صناعی شده است. این رشته بر پایۀ «پژوهشی محور» قرار دارد که از تعاملات دنیای پژوهش و نظریه‌ها، اصول و فنون این دانش برآمده است.
طره: کتاب شما چه تفاوتی با سایر کتابهای تحقیق و پژوهش دارد؟
در جامعۀ ما تعداد کتابهای ترجمه یا تألیف شده دربارۀ تحقیق و پژوهش اندک نیست، ولی متأسفانه هیچ‌کدام به هنر-صنعت فرش نپرداخته است. از این نظر همگی آن‌ها فاقد مثال‌ها، آزمایش‌ها و نمونه‌های عملی در زمینۀ فرش‌اند. این نگرانی و پریشانی وقتی به اوج میرسد که برخی گمان کرده‌اند که تحقیق و پژوهش اختصاص به علوم و فنون شناخته شده‌ای دارد و در محدودۀ یک عمل تکراری به صورت عادت قدیمی، ربطی به هنر و تولید هنری ندارد و نمی‌تواند داشته باشد! متأسفانه زمزمه‌هایی گهگاه از خود ما شنیده می‌ِشود که حکایت از کم‌ارزش بودن یا هنری نبودن این میراث غنی و باارزش دارد. احمد سیف که اقتصاد قرن نوزدهم ایران را فاضلانه به رشتۀ تحریر درآورده است و قالی ایران را بزرگ‌ترین تجارت آن زمان ایران می‌داند در چگونگی «هنر» یا «صنعت» این میراث یادآور می‌شود:
«… ولی تولید این فرآورده (قالی) با همۀ جذابیت ظاهری، ربطی به هنر و تولید هنری ندارد و نمی‌تواند داشته باشد. مواد اولیه‌ای در فرایند تولید با کار بشر ادغام می‌شود و به کمک مقدار ناچیزی ابزار سرمایه‌ای به تولید کالایی منجر می‌ِشود که در بازار قابلیت عرضه شدن و مبادله شدن دارد. یک کار هنری پیش‌شرطش کنترل هنرمند بر خویش و هنر خویش است. از این دیدگاه به دشواری می‌توان قالی را یک محصول هنری دانست.» این نوع استدلال‌ها راه به جایی نخواهد برد، زیرا مادام که مجتمع هنر-صنعت فرش دستباف را به‌طور کامل تجزیه نکنیم نخواهیم توانست خصلت ذاتی آن را درک کنیم. درحالی‌که خیلی ساده می‌توان تشخیص داد که «مجتمع هنر-صنعت قالی‌بافی» ترکیبی است از:
۱- علوم مهندسی نساجی (برای شناخت الیاف پشم، ابریشم و پنبه) و شیمی (برای اختلاط، عمل‌آوری انواع رنگ‌ها و رنگزاها اعم از این‌که طبیعی باشد یا شیمیایی)
۲- هنر طراحی و نقش‌آوری (برای ترسیم نقوش و نگاره‌ها و خلق ابداعات و نوآوری)
۳- فن بافندگی و گره‌زنی (برای بافت قالی)
۴- علوم اقتصادی، مدیریتی، حقوقی و بنگاه‌داری (برای ادارۀ کارگاه‌ها، نیروی انسانی، مسائل اشتغال و سرمایه‌گذاری)
بنابراین هم قبای «هنر» بر این حرفه برازندگی دارد و هم قبای «علم و صنعت». ازاین‌رو بهتر است آن را یک «هنر صناعی» کامل بدانیم و به‌طور عمیق دربارۀ آن تحقیق کنیم.
طره: این کتاب با چه روش‌هایی تألیف شده است؟
این کتاب با استفاده از روش کتابخانه‌ای و در چند نمونه با گفت‌وگو از متخصصان ذی‌ربط به منظور تدریس در دورۀ کارشناسی‌ارشد گروه فرش تألیف شده است. مواد درسی کتاب مذکور مطابق با شرح درس شمارۀ ۲۰ از مجموعه سرفصل‌های درسی مقطع مذکور است که کل مجموعه در جلسۀ ۱۷/۶/۱۳۹۲ شورای عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به تصویب رسیده است. محتوای کتاب در سه قسمت به شرح زیر تدوین شده است:
الف – متن کتاب: یعنی مباحث مطروحه شامل: اصول اخلاقی تحقیق، انواع روش‌های تحقیق، فرآیند تحقیق، روش‌ها و فنون گردآوری اطلاعات، مطالعات کتابخانه‌ای، میدانی، کمی، کیفی، آزمایشگاهی، بنیادی، تجربی، توصیفی، موردی، ارزیابی، پیمایشی، تحقیق و توسعه، تحقیق دائره‌المعارفی، زبان‌شناسی، شرح‌حال‌نویسی، تحقیق نقدگرایانه، تحقیق تشکیلاتی، تحقیق آینده‌نگری، چارچوب نظری تحقیق، مقیاس‌های اندازه‌گیری، نمونه‌گیری آماری، شیوه‌های تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری، شیوه‌های تدوین گزارش نهایی، مقاله‌نویسی، شیوه‌های مأخذ نویسی، کنترل نهایی، ویراستاری و نحوۀ نگارش پایان‌نامه در فرش.
ب- حاشیه: شامل تعدادی آزمایش‌ها، نمونه‌ها و فشردۀ برخی از تحقیقات سال‌های اخیر است.
پ- ضمیمه: شامل مواردی برای آگاهی‌های بیشتر است که مطالعۀ آن مفید به نظر میرسد مانند کتاب‌شناسی فرش.
گفتنی است این تقسیم‌بندی‌ها به این دلیل است تا دانشجویان گرامی ربط منطقی و نتیجه‌گیری مناسب از متن کتاب را که ممکن است به درستی موضوع برای آنان مفهوم نشده باشد، در قسمت «حاشیه» بیابند.
طره: اگر مطلبی ناگفته دربارۀ این کتاب دارید لطفاً بفرمایید:
اجازه بفرمایید از مساعدت‌های «مرکز ملی فرش ایران» به ویژه «حمید کارگر» رئیس صمیمی و روشنفکر مرکز و همچنین از «سیدمحمد ویسیان» معاون کوشا و گرامی امور تحقیقاتی سپاسگزاری کنم که هر دویشان کتاب مذکور را با علاقۀ خاص مطالعه و اصلاح کردند. همچنین از خوانندگان ارجمند این کتاب اعم از استاد یا دانشجو خواهش می‌کنم پیشنهاد یا انتقادات خود را به این‌جانب هدیه فرمایند تا در چاپ‌های بعدی اعمال شود. در پایان این گفت‌وگو دوست دارم اصل اخلاقی‌ای که توسط «cral beretez» دانشمند غربی تحت عنوان «تعهد اخلاقی نسبت به گفتمان بالنده» خوانده شده را در پایان این گفت‌وگو یادآور شوم: «هر کس در هر زمان می‌تواند انتقادی دربارۀ پژوهش یا روش‌شناسی پژوهش پیشنهاد کند و اگر معلوم شود که مزیت دارد به آن انتقاد گوش می‌دهد و خود را با آن انطباق می‌دهد. فرآیند انتقاد، بحث و به دست آوردن راه‌حل، بر این فرض استوار است که پژوهشگران تعهد اخلاقی سپرده‌اند که به یکدیگر گوش بدهند، یافته‌های پژوهشی جدید را بپذیرند و در صورت لزوم نظر خود را تغییر بدهند.» (گال و دیگران، ۱۳۸۳، ج ۲، ۷۵)
این گفت‌وگو در اواخر سال ٩۶ انجام شده است و براى نخستین بار منتشر مى‌شود.
| TORREH.net |پایان پیام
طره دوماهنامه اطلاع رسانی آموزشی و تحلیلی فرش دستباف ایران©